Epiko at Peminismo, Machismo at Kabayanihan

Napagusapan sa mga kanya-kanyang grupo ang isang babasahing tinatawag na “Labaw Donggon.” Isa raw itong epiko kung saan ang isang machong bayani ay may kagustuhang magkaroon ng pangatlong asawa. At para makuha niya ang gusto niya, kakalabanin niya ang kontrabida. Ngunit napagusapan din kung ano nga ba talaga ang tunay na epiko. Ano ang kinaiba nito sa mga panitikang patula, o pakwento? Sinuri rin sa loob ng klase ang implikasyon ng kwento sa tingin ng kanilang lipunan sa kababaihan. Tinalakay din ng madalian ang iba pang panitikan tulad ng Pasyon, at ilang ebanghelyo mula sa Biblya.

Maraming mga mata nga ang namulat ng mga pagusbong ng mga peministang panananaw at pakikibaka. Maraming buhay ang nabigyan ng sapat na ginhawa salamat sa mga naitulong ng mga peminista. Ang mga lipunan sa mundo, lalu na ang mga makaamang lipunan, ay naimpuwensyahan na ng mga pagunlad na ito, hindi laman sa kultura, kundi pati na rin sa mga patakarang naisabatas na at naipapaptupad na. Malaki nga ang binago nito sa lipunan, sa mga komunidad, sa mga pamilya, sa mga indibidwal na mga buhay.

Ang pagkilatis sa mga panitikan, anu mang uri, ay naisasagawa para sa mga pagaaral ng iba’t ibang perspektibo pagdating sa lipunan at kasarian. Mula sa nailathala ng mga banyaga, sa mga naisulat sa mga probinsya ng Pilipinas. Kahit pa Muslim o Katoliko ang may akda niyan, napapagaralan din yan. Ganyan kalaki ang saklaw ng mga nagaaral ng lipunan at kasarian. Nakakabubuti nga ang masusing pagtingin sa iba’t ibang nailathala pagdating sa paglawak ng kaalaman.

Ang lawak ng kaalaman subalit ay hindi laging natatanging layunin ng mga tunay na iskolar. Ang hangad naman ng iba ay pagbabago, o maaari naman ay silakbo ng kanyang buhay. Nagkakaiba-iba din namana yan. At dahil sa iba’t ibang paniniwala, pananaw at ideyolohiya, di nating maiiwasan ang pagtatalo sa iba’t ibang bagay. Para sa iba, hindi lahat ng teksto ay dapat isailalim sa masusing pangangatwiran. Ito ay dahil sa kanilang pananaw, ang kanilang paniniwala ay nakasalalay dito na ito na ang nagsisilbing gabay ng kanilang buhay. Kaya hindi madali ang ipagsama sa isang silid ang nagbabatikos ng akda at ang lubos na naniniwala dito.

Pero sa kabila ng pagkakaiba sa mga pinaniniwalaan, sa tingin ko naman ay may tamang paraan, tamang lugar at tamang panahon kung saan maipapahiwatig ang kanya-kanyang pinaniniwalaan. Sa ganitong paraan, ang bawat isa ay makakapulot ng aral sa isa’t-isa. Ito ang tunay na expresyon ng pagiging totoong akademiko, tunay na iskolar – ang makita ang iba’t ibang panananaw ng may bukas na isip.

Papel sa Lipunan

Napagusapan muli ang mga pananaw ng mga mahuhusay na manunulat at manunuri ng lipunan hinggil sa feminism at lahat ng konseptong mahalaga sa pagpapakita nito.

Upang tukuyin ang papel ng isang tao sa lipunan, titignan niya ang kanyang kayang gawin, ginagawa, at nais pang gawin. Ngunit, ang karamihan dito ay nakakahon na sa kanyang mga likas na katangian – mga katangiang biolohikal na makikita sa kanyan “human nature”. At dahil dito, ang bawat tao ay may “normal” na papel ngagampanan sa lipunan, na nakasalalay na sa kung ano ang tingin ng lipuna’y nararapat sa iyo – pwede na rin nating sabihing “dikta” ito ng lipunan.

Kung ganoon, may mga konsepto naman ang marami sa ating mga iskolar na kanilang pinaniniwalaan na lalabag sa batas ng “normal”, o “dikta.” Ito ay ang post-modernism. Ang tingin nito sa mga bagay-bagay ay lagpas sa kadalasang nakikita ng pang-araw araw na tao. Hindi ito superpowers o magic eye glasses, ito ay paraan din ng pagiisip - makabago, at hindi pangkadalasan. Kaya naman sa susunod na pagsuri sa mga batas o dikta, maaari pa itong mabago sanhi ng iyong makabagong pagtingin – bagong pagtingin sa kagandahan, sa lipunan atbp.

Madalas naiiba ang papel na ginagampanan ng tao base sa kani-kanilang kasarian. Maari din itong maging balakid, depende sa iyong TUNAY na kagustuhan.

Kung nais mong mabago ang tingin ng lipunan sa iyo, maaari naman itong gawan ng paraan. Ngunit totoo nga marahil na hindi lahat kaya itong gawin, siguro kakailanganin mo ng tapang, o di nama’y talino.

Ngunit sa kahit anong klaseng pagkakahon, at sa anumang uri ng lipunan ang kinabibilangan mo, kung sa iyong tingin ay hindi naman nagsasangayon ang iyong kagustuhan, at ang kagustuhang ipinamana lamang sa iyo ng lipunan, maaring sa simbahan, pamilya, paaralan o kung ano man, hindi naman tamang maging sunud-sunuran ka sa di naman laman ng iyong puso, dahil malaki ang papel mo sa sariling paghanap, pagsuri, pagpili, at pamumuhay, hindi mo na kakailanganing kailanma’y maging uto-uto sa iyong ‘papel sa lipunan.’

Haba at Lalim

Tinalakay ng nakaraang klase ang marxismong panananaw muli sa peminismo. Muli, ikinlaro na ang pinaghuhugutan ng mga pangangatwiran ng mga marxistang ideya ay ang siyentipikong pananaw na tayong mga tao ay mga nialang na may mga pangangailangan.

Ang kasarian nga ba ay likas na bahagi ng ating pagkatao, o kinasasanayan habang tayo ay tumatanda sa ilalim ng impluwensya ng ating kapaligiran? Ano nga ba ang mas dapat na pagmasdan, ang haba ng pagkakataong maisatao ang nakikita sa paligid, o and lalim ng katauhan niya kung saan matatagpuan ang katangiang nakamit nung siya’y ipinanganak?

Bago muna natin sagutin ang tanong na iyan, nararapat lang na magdaan muna ako sa masusing panunuri ng aking sariling talambuhay. Ngunit hindi sapat ang isang pahina para gawin ito, kaya isasakonteksto ko nalang sa usapang “haba at lalim” ang aking pananaw dito. Ang pagbabago sa pagnanais ay hindi na bago, at din na rin kakaiba sa lipunan – ito ay isang bagay na mapagsasangayunan ng mga manunulat, sikologo, at iba pang mga dalub-agham panlipunan. Ngunit kung sa uri din lang naman ng pagbabago ang paguusapan, ang pagtataunan lang naman diyan ay ang sanhi ng mga pagbabagong ito. Kung ito ba ay dulot ng lipunan, o dulot ng sariling pisikal na pangangatawan?

Pulitika ng Kasarian (Ikatlong Bahagi – Radikal)

Ang pangatlong bahagi ng mga paguusap tunkol sa gender politcs o kasarian at pulitika, ay ang konsepto ng Radical Feminism. Dito naman, ang pinaghuhugutan ng pananaw na ito ay ang sexual roles o ang ginagampanang bahagi ng dalawang magkaibang kasarian sa pagtatalik. Ika nga, ito na raw ang pinaka kitang ebidensya ng pagkakaiba ng babae sa lalake. Ang oppression ng kababaihan dito ay tinitignan din sa paraang naisasaalang-alang ang pagkakaroon ng patriarchy sa lipunan – o ang pagiging masdominante ang mga katangian ng mga kalalakihan.

Kapag ang lalake ay nanunuod ng ‘porn’ o pornograpiya, isa itong pagpawi lamang ng sekswal na pangangailangan. Ito raw ay normal na sa likas na katauhan ng lalake. Ngunit, hindi ba ang pagpigil nito ay labag sa batas ng kalikasan? Kung ganoon, paano naging makasalanan ang pagsunod sa walang iba kundi ang mismong pagkakasaayos ng kalikasan? Gaano ba kahirap ang pagsuway sa tawag ng sariling katawan?

May mga institusyon sa lipunan na naniniwalang kasalanan ang mga ito. Hindi ko na tatalakayin ang tinatawag nilang “institusyong” iyan, dahil marami, bukod sa nasabing pangangailangan dito, ang sa tingin ko’y hindi na dapat nila ginagawan ng konsepto ng tama at narararapat na labag naman nga sa kalayaan ng taong mamili.

Sa mundong ibabaw, hindi madaling sabihin ang mali sa tama – yan ang katotohanang kailangan harapin ng bawat tao sa kanyang paglaki. Ang tamang pag-aral ng mga bagay-bagay ukol dito ay mainam na kanyang malaman sa kanyang pagpili, lalu na kung siya ay nasa edad na ng pagsusuri o and age of reason.

Kalayaan nga ba ang tawag sa pagkulong sa tao sa isang sector sa lipunan, ng walang panahon upang pagisipan man lang ito? Tama ba ang pagpataw ng kultura sa bawat isang tao kung ang kultura mismo ay nagdidikta ng pananaw, paniniwala, salita at gawa?